پروفسور لطفی زاده؛ پدر منطق فازی

لطفی علی عسکرزاده، مشهور به لطفی زاده یا لطفی ع. زاده دانشمندی و تئوریسینی برجسته و بنیان‌گذار منطق فازی (Fuzzy logic) است. پژوهش‌ها و دستاوردهای پروفسور لطفی زاده تحولات بسیاری در حوزه فناوری‌های جدید و سیستم‌های کامپیوتری ایجاد کرد. وی از پدری ایرانی و مادری روس تبار در جمهوری آذربایجان متولد شد. او یک ریاضی‌دان، دانشمند حوزه کامپیوتر، مهندس برق، محقق هوش مصنوعی و استاد علوم کامپیوتر در دانشگاه کالیفرنیا بود. منطق فازی (fuzzy logic) مهم‌ترین فعالیت حرفه‌ای لطفی زاده به شمار می‌آید. در این مطلب قصد داریم شما را بیشتر با این شخصیت برجسته و فعالیت‌های او آشنا کنیم. با ما در compro همراه باشید.

تولد و اوایل زندگی

پروفسور لطفی زاده در سال ۱۹۲۱ در باکو، پایتخت آذربایجان، دیده به جهان گشود. پدر او، رحیم عسکرزاده، یک روزنامه‌نگار ایرانی اهل اردبیل بود. مادر او Fanya Korenman نیز اصالتاً روس بود. آن‌ها در باکو زندگی خوبی داشتند و لطفی زاده ۳ سال نخستین تحصیلات ابتدایی خود را در آن‌جا گذراند. به نقل از وی این ۳ سال نقشی چشم‌گیر و بلندمدت در نحوه تفکر و طرز نگاه او به پدیده‌های اطراف داشته است.

در سال ۱۹۳۱، هنگامی که او ده سال داشت خانواده‌‍اش تصمیم گرفتند به تهران نقل مکان کنند. او در مدرسه مبلغان آمریکایی زبان انگلیسی و فارسی را آموخت و ادامه تحصیلات خود را به مدت ۸ سال در دبیرستان البرز ادامه داد. پروفسور لطفی زاده می‌گوید او در طول دوران تحصیل خود در این مدرسه، بسیار تحت تأثیر درستی، صداقت و انسان دوستی مبلغان آمریکایی قرار گرفت که مدرسه را اداره می‌کردند. به عقیده او، رفتار این افراد تأثیر عمیقی بر او داشته و سبب شده رویای زندگی در آمریکا را در سر بپروراند.

دلیل اصلی آمدن این خانواده به ایران، قطحی ناشی از سیاست‌های تعاونی سازی استالین بود. پس از اتمام دوران دبیرستان، او رتبه دوم کنکور سراسری را کسب کرد. در سال ۱۹۴۲ او موفق شد با مدرک لیسانس مهندسی الکترونیک از دانشگاه تهران فارق‌التحصیل شود.

در جریان جنگ جهانی دوم بود که پروفسور لطفی زاده به آمریکا رفت. او موفق شد مدرک کارشناسی ارشد خود را در سال ۱۹۴۶ از مؤسسه فناوری ماساچوست دریافت کند. وی مدرک دکترای خود را نیز ۳ سال پس از آن، در ۱۹۴۹، از دانشگاه کلمبیا دریافت کرد. او تدریس در زمینه‌ تئوری‌های سیستم را از همین دانشگاه آغاز کرد. وی به مدت ۱۰ سال به تدریس در دانشگاه کلمبیا ادامه داد و در سال ۱۹۵۷ استاد تمام شد. لطفی زاده سپس در دانشگاه Berkeley در دپارتمان مهندسی الکترونیک (EE) به تدریس مشغول شد و سپس تدریس را در بخش علوم کامپیوتر ادامه داد. سرانجام، در سال ۱۹۶۵ او پژوهش‌های خود در زمینه مجموعه‌های فازی را منتشر کرد.

منظق فازی، شناخته‌شده‌ترین کار پروفسور لطفی زاده

پروفسور در این کار خود، ریاضیات تئوری مجموعه‌های فازی را با جزئیات بررسی کرد. در سال ۱۹۷۳ بود که او تئوری منطق فازی خود را منتشر کرد. نقطه آغاز تحقیقات او این بود که متوجه شد، نقش انسان و مغز آن در دانش مهندسی سامانه‌ها در نظر گرفته نشده است. بزرگی و اهمیت این تئوری را نمی‌توان به صورت دقیق بیان کرد. قریب به ۱۲ ژورنال مختلف منتشر شده اند که کلمه فازی در عنوان آن به کار رفته است. به صورت تقریبی ۱۵۰۰۰ مقاله در این زمنیه منتشر شده اند. البته به علت وجود ژورنال‌های کمتر شناخته شده در اطراف دنیا، تعداد دقیق مقالات پروفسور لطفی زاده مشخص نیست.

براساس نتایج گوگل اسکالر، تا فوریه ۲۰۲۱، تعداد سایتیشن‌های منطق فازی در پژوهش‌های مختلف به ۲۷۰ هزار مورد رسیده است. این عدد یکی از بیشترین ارجاعات در میان مقالات علمی است. علاوه بر این، او مشاور هیئت تحریریه ۵۰ مجله علمی مختلف در جهان است.

حدود ۳۰۰۰ تقاضا برای استفاده از حق امتیاز این تئوری به ثبت رسیده است. ژاپن یکی از پیشروها در زمینه استفاده از منطق فازی است. ۲۰۰۰ دانشمند ژاپنی که در زمینه منطق فازی فعالیت می‌کنند، با سرعت بالایی این تئوری را در پروژه‌های عملی به کار برده‌اند. اپلیکیشن‌های خانگی و تجهیزات الکترونیک مختلف و یک کمپانی به نام Mitsushita از جمله موارد استفاده‌ از منطق فازی اند. تنها در سال ۱۹۹۲-۱۹۹۱، آن‌ها بیش از ۱ میلیارد دلار از فروش تجهیزاتی با منطق فازی درآمد داشتند.

تبدیل زد

تبدیل زد که در پردازش سیگنال‌های گسسته کاربرد دارد نیز یکی از اقدامات پیش‌گامانه پروفسور لطفی زاده است. این روش‌ها در پردازش سیگنال‌های گسسته، کنترل دیجیتال و سایر سیستم‌های گسسته در صنعت و پژوهش مورد استفاده قرار می‌گیرند. مفهوم اعداد زد در سال ۲۰۱۳ به نام لطفی زاده ثبت شد و سبب ساز تأسیس شرکتی در مریلند آمریکا شد. در مجموع، بالغ بر ۳۰ هزار ابداع و اختراع براساس تئوری منطق فازی، محاسبه با اعداد زد و … به ثبت رسیده است. شاید بسیاری از افراد از این موضوع آگاه نباشند؛ اما افکار و ابداعات پروفسور در بسیاری از جوانب زندگی ما حضور دارند. تجهیزاتی مانند دوربین‌های هوشمند، خودروها، آسانسورها و حتی سیستم جستجوی گوگل از این جمله اند.

جوایز و افتخارات پروفسور لطفی زاده

لطفی زاده عضوی از مؤسسه مهندسان الکترونیک، آکادمی آمریکایی علم و هنر، اتحادیه ماشین‌های محاسباتی، اتحادیه پیشرفت‌های هوش مصنوعی و اتحادیه بین‌المللی سیستم‌های فازی است. به علاوه، پروفسور بیش از ۳۵ دکترای افتخاری از دانشگاه‌ها معتبر سراسر جهان دارد. او همچنین موفق به دریافت جوایز بسیاری از ژاپن، آمریکا، اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، روسیه، آذربایجان و ایران شده و عضو آکادمی‌های علمی بی‌شماری است. علاوه بر این، او در سال ۲۰۰۹ نشان بنجامین فرانکلین را دریافت کرد.

آشنایی با پروفسور

پروفسور لطفی زاده به عنوان انسانی، لاغر، آرام، فروتن و بی‌تکلف شناخته می‌شود. او توسط همه افرادی که او را می‌شناسند شخصی خوشایند و بزرگوار توصیف می‌شود. یکی از خصوصیات بارز اخلاقی او ذهنیت جهان‌گرای او است. می‌توان گفت که بنیان‌گذار منطق فازی به جهانی تعلق دارد که مرزها بی‌معنی است. او شخصیت و ذهنیتی کاملاً بین‌المللی دارد. وی همواره نسبت به مسائلی مانند ملیت بی‌اعتنا بود. چرا که اعتقاد داشت مسائل بسیار مهم‌تر و ریشه‌ای تری در جهان وجود دارد.

او در این باره می‌گوید:« سوال اصلی این نیست که من آمریکایی‌ام یا روسی یا آذربایجانی یا ایرانی یا هر چیز دیگری؛ من به وسیله تمامی این افراد و فرهنگ‌ها شکل گرفته‌ام و در میان تمام آن‌ها کاملاً احساس راحتی می‌کنم.» پروفسور لطفی زاده خود را از نظر جهت‌گیری ریاضیاتی، یک آمریکایی، یک مهندس برق ایرانی متولد روسیه توصیف می‌کند. می‌توان این طرز تفکر او را به همه ابعاد زندگی‌اش بسط داد. او از دسته‌بندی‌های سفت و سخت و مطلق که بسیاری از مسائل دنیای حقیقی را در نظر نمی‌گیرند، دوری می‌کند. این همان تفکری است که در منطق فازی هم شاهد آن هستیم. یک تئوری نامتعارف که تکنولوژی‌های کامپیوتری را تحت تأثیر قرار داد.

لطفی زاده از ذهنی پویا برخوردارست و سعی می‌کند این انعطاف ذهنی رابه دانشمندان و دانشجویان تازه وارد ارائه کند. او تلاش می‌کند تا به طور مساوی در دسترس هر دو گروه از افراد قرار بگیرد. اگرچه منطق فازی سبب ایجاد دستاوردهایی بسیار گسترده‌تر از سیستم منطقی سنتی شد. اما پروفسور لطفی زاده معتقد است این تئوری حلال همه مسائل نیست. او می‌گوید:« کارهای بسیاری هست که انسان به سادگی قادر به انجام آن‌ها است که فراتر از توان هر کامپیوتر، هر ماشین و هر سیستم منطقی است که ما تا به امروز می‌توانیم تصور کنیم.»

زندگی شخصی و وفات

یکی از علایق اصلی لطفی زاده عکاسی بود؛ هرچند فرصت چندانی برای انجام آن نداشت. عکاسی پرتره‌های سیاه و سفید علاقه اصلی او بود. او از برخی اشخاص مشهور نیز عکسبرداری کرده است. از جمله این افراد می‌توان به رئیس‌‌جمهورهای آمریکا، ریچارد نیکسون، هری ترومن و کلود شانون اشاره کرد. های-فای، یکی دیگر از سرگرمی‌های او بود. او برای گوش دادن به موسیقی کلاسیک با کیفیت، حدود ۲۸ بلندگو در اتاق نشیمن منزل خود تعبیه کرده بود.

پروفسور لطفی زاده در سال ۱۹۴۶ با همسر خود فی سند (Fay Sand) ازدواج کرد. حاصل این ازدواج یک دختر به نام استلا و پسری به نام نورم است. خانواده همسر او اصالتاً لتونیایی بوده و سال‌ها پیش به تهران مهاجرت کرده بودند. لطفی زاده و همسرش نیز در تهران با یکدیگر آشنا شده و سال‌ها بعد ازدواج کردند.

او در ۶ سپتامبر سال ۲۰۱۷ در سن ۹۶ سالگی، در منزل خود در کالیفرنیا دیده از جهان فرو بست. پیکر او در زادگاهش، باکو به خاک سپرده شد. افراد بلندمرتبه بسیاری از جمله رئیس جمهور آذربایجان در مراسم خاکسپاری او حضور داشتند.